CHAPTER 5

Цахим компани дахь Этикийн болон Нийгмийн үүрэг
ЗОРИЛГО
Мэдээллийн системээс улбаалан үүссэн этикийн, нийгмийн, улс төрийн асуудлуудын харилцан хамааралыг шинжлэх
Мэдээллийн нийгэм дэх ёс зүйн хэм хэмжээс болон этикийн шийдвэр гаргалтад хэрэглэгдэх тусгай дүрэм журамийг тодорхойлох
Орчин үеийн мэдээллийн систем, интернэт дэх хувь хүний аюулгүй байдал, оюуны өмчийн нөлөөллийг үнэлэх
Мэдээлëийн систем өдөр тутмын амьдралд ямар өөрчлөлт авчирсаныг тогтоох
Мэдээллийн систем, удирдлагын шийдэл дэх этикийн болон нийгмийн нөлөөллөөс үүссэн менежментийн үндсэн шаардлагуудыг тодорхойлох
ChoicePoint Кэйс
Шаардлага: Иргэн бүрийн сая сая бүртгэл нь хувийн нууц байдалд аюул учруулж эхэлсэн
Шийдэл: Хувийн нууц байдлыг хамгаалсан шинэ журамыг загварчлах
Шинэ бизнес процесс нь хэрэглэгч, үйлчлүүлэгчийн өгөгдлийн найдвартай байдлыг баталгаажуулсан
Цахим байгууллага, цахим эдийн засаг дахь хувь хүний хувийн мэдээллийн нууц байдал,найдвартай байдал гарч болзошгүй рискүүдèéг харуулсан
Хуулийн болон Нийгмийн шинэ орчин
• Урьд нь “цагаан захтангууд” хэмээн нэрлэгддэг гэмт хэргүүдийг илрүүлж, хохирлыг барагдуулдаг байсан.
• Үйлдвэржсэн нийгэм нь санхүү бүртгэлийн болон компьютерийн гэмт хэрэгт тэсвэр багатай болсон.
• 1980-аад оны сүүлээр Дэлхий даяар санхүү бүртгэлийн болон компьютерийн гэмт хэрэгт буруутай нь батлагдсан менежерүүдийг шийтгэх эрх зүйн актууд гарсан
• Урьд нь байгууллагууд менежерүүддээ хуулийн зөвлөгөө өгч хамгаалдаг байсан. Өнөө үед прокурорууд ажилтануудтай нь хамтран ажиллахын тулд өндөр өртөг бүхий эрх зүйн хамгаалал тавихгүй байхыг зөвлөж байна.
• Орчин үеийн менежерүүд этикийн шүүмжлэл гаргахдаа болгоомжтой хандах хэрэгтэй болсон.
Этик
Зөв болон буруугийн зарчим
Хувь хүн болгон өөрийн зан аашаас илрэх сонголтоо чөлөөтэй илэрхийлэгч ёс зүйн төлөөлөгч
Мэдээллийн технологи нь дараах шалтгааны улмаас этикийн асуудлуудыг үүсгэдэг:
(a) МТ нь шийдвэр гаргах эрх, хүч болон бусад нөөцийн тархалтыг өөрчилдөг.
Жишээ нь: МТ нь сая сая хүнд видео файл татах боломж олгосноороо кино студиудын ашгаа хянах онцгой эрхийг нь сулруулж байна.
(b) МТ нь гэмт хэрэг үүсэх шинэ боломжийг бий болгосон.
Жишээ нь: E-mail нь сүлжээгээр хувийн мэдээллийг зөвшөөрөлгүй замаас нь авах нөхцлийг бүрдүүлдэг.
Этик, нийгэм, улс төрийн асуудлуудыг тусгасан загвар
• Этик, нийгэм, улс төрийн асуудлуудыг динамик байдлаар харуулдаг
• “Мэдээлэлжсэн нийгэм” дэх хувь хүн, нийгэм, улс төрийн үйл ажиллагааны ёс зүйн хэм хэмжээг тодорхойлдог
Мэдээлэлжсэн нийгмийн этик, нийгэм, улс төрийн асуудлуудын харилцаа холбоо


Мэдээллийн эрин үеийн ёс зүйн 5н хэм хэмжээ
Мэдээллийн эрх болон үүрэг хариуцлага
Өмчийн эрх болон үүрэг хариуцлага
Тайлагнал ба хяналт
Системийн чанар
Амьдралын баталгаа
Этикийн асуудлуудыг үүсгэдэг технологийн үндсэн хандлагууд
 Технологид өөрчлөлт орох нь хэд хэдэн илэрхий эерэг үр дүнг авчрахаас гадна зарим сөрөг үр дагаврыг ч үүсгэдэг.
 Тооцоолон бодолтын хүч чадал 18 сар болгонд хоёр дахин өсдөг: Компьютерийн системийн өсөлтөөс шалтгаалж хувийн мэдээллийн асар их процесс нь илүү үр ашигтай болж байна.
 Өгөгдөл хадгалалтын зардлын бууралт: Хувийн мэдээллээс бүрдэх үндэсний хэмжээний том өгөгдлийн санг бий болгох, хууль бус дууны файлуудыг хадгалах хэрэглэх зэрэг зардалыг багасгаж байна
 Өгөгдлийн уурхайн ололт: Байгууллага, засгийн газарт тухайн иргэний амьдралынх нь хөдөлгөөн бүрийн мэдээллийг хайж олох чадварыг нэмэгдүүлдэг
 Сүлжээ болон Интернэтийн ололт: Хувийн мэдээлэлд зайнаас хандах боломжтой
Non-obvious Relationship Awareness (NORA)


Үндсэн ойлголт: Үүрэг, Хариуцлага, Шаардлага
Үүрэг: Шийдвэр гаргалтанд гарах боломжит зардал, үүрэг, хариуцлагыг хүлээн авдаг
Хариуцлага: Хариуцсан талуудыг тодорхойлох механизм
Шаардлага: Хувь хүн (байгууллага)-д өөрсдийн буруугаас үүссэн хохиролыг засварлахыг зөвшөөрдөг
Шууд процесс: Өндөр эрх мэдэлтэнд хүсэлт гаргах хэмжээнд хуулиудаа мэддэг ойлгодог байх
Этикийн шинжилгээ
 Баримтыг тодорхойлж тайлбарлах
 Аргагүй байдал эсвэл зөрчилдөөнèéг тогтоох
 Хувьцаа эзэмшигчдèéг тогтоох
 Сонголтуудыг тогтоох
 Үр дүнг тогтоох
Этикийн зарчимуудаас
• Алтан зарчим: ×èíèé òºëºº õèéâýë çîõèõ ¿éëäëýý áóñäûí òºëºº õèé
• Иммануýль Кантын шууд зарчим: Хэрвээ үйлдэл àëü ÷ õ¿íä буруу байвал òýð íü äóðûí хүнд буруу байх болно
• Дискартесын өөрчлөлтийн дүрэм: Хэрвээ үйлдэл дахин давтагдах боломжгүй бол дараа нь ямар ч цаг үед хийгдэх нь буруу
• Хэрэглээний зарчим: Бүгдэд хамгийн их үнэ цэнэ хүрэх үйлдлийг л хий
• Риск зарчим: Бүгдэд хамгийн бага хор хөнөөл бүхий эсвэл эрсдэлийн хамгийн бага зардал бүхий үйлдлийг сонго
• Этикийн “¿íýã¿é õîîë ãýæ áàéäàãã¿é” дүрэм: Бүх бодит болон бодит бус обьектууд нь хэн нэгэн өөр хүнд харьяалагддаг гэж бодоё. Хэрвээ хэн нэгэн чамд үнэлэгдэх зүйл хийсэн бол чамаас хэрэглэсний төлбөр хүсэх болно
Мэргэжлийн ¸ñ ñóðòàõóóíû дүрмүүд
 Нийгмийн үндсэн хэрэгцээнд тулгуурлан өөрсдийгөө зохицуулан авч явдаг мэргэжилтэнүүд
 American Medical Association (AMA) ба American Bar Association (ABA) гэх байгууллагуудаас түгээн дэлгэрүүлдэг
МТ мэргэжилтнүүдэд зориулсан этикийн дүрмүүд
DPMA ба ACM дүрэм
http://www.acm.org/constitution/code.html
Гàçàð ç¿éí мэдээллийн системийн мэргэжилтнүүдийн этикийн дүрэм
Мэргэжлийн ёс суртахууны дүрмүүд
Нийгмийн үндсэн хэрэгцээнд тулгуурлан өөрсдийгөө зохицуулан авч явдаг мэргэжилтэнүүд
American Medical Association (AMA) ба American Bar Association (ABA) гэх байгууллагуудаас түгээн дэлгэрүүлдэг
МТ мэргэжилтнүүдэд зориулсан этикийн дүрмүүд
 DPMA ба ACM дүрэм
 http://www.acm.org/constitution/code.html
 газар зүйн мэдээллийн системийн мэргэжилтнүүдийн этикийн дүрэм
 Хэрэглэгчийн мэдээллийг нэгтгэх том хэмжээний өгөгдлийн сан ашиглах нь зардлыг багасгадаг ч гэмт хэрэгтэн, алан хядагчид болон бусдад хувийн мэдээллийг алдах боломжийг ихэсгэж байдаг
Эдгээр нөхцөл байдлыг шинжлэхийн тулд этикийн ямар зарчмуудыг бид хэрэглэх хэрэгтэй вэ?
Мэдээллийн эрх: Интернэтийн эрин үе дэх Нууц байдал ба Эрх чөлөө
• Нууц байдал: Хувь хүний бусад хүн, байгууллага, улсын хяналтаас тусдаа ганцаараа, чөлөөтэй байх гэсэн шаардлага. Өөрийн тухай мэдээллээ хянах хүсэлт.
• Мэдээллийн шударга хэрэг: Америк, Европын хувийн нууц байдлын тухай хууль дээр үндэслэн мэдээллийг цуглуулах, зохицуулах бүлэг зарчмууд
Зарим IT этикийн хоёрдмол байдлууд
• Систем ашигласнаар үр ашигтай байдлаа нэмэгдүүлäэг ч ажилтан халахад нөлөөлдөг
• Үнэтэй хувийн өмчөө хамгаалахын тулд ажилтны хувийн имэйлыг хянах нь ажилтны хувийн нууц байдлыг бууруулдаг
• Ажил дээрх интернэт хэрэглээг хянах нь ажилтаны хувийн нууц, халдашгүй байдлыг бууруулдаг
Америкийн хувийн нууцын тухай хуулиас
Нууцын тухай үндсэн хууль:
• Мэдээллийн эрх чөлөөний тухай акт, 1966 Нууцын тухай акт 1974
• Электрон харилцаа холбооны нууцын тухай акт 1986
• Êîìïüþòåðèéí àæèëëàãàà áîëîí Õóâèéí ºì÷èéã õàìãààëàõ àêò 1988
• Компьютерийн аюулгүй байдлын тухай акт 1987
• Холбооны менежерүүдèéн санхүүгийн шударга байдлын тухай акт 1982
Мэдээллийн шударга хэргийн талаарх номлол
1970аад оны эхээр үүссэн, МШХ нь Америкийн номлолууд дундаа зонхилсон байдаг
• Мэдэгдэл/Îéëãîëò (үндсэн зарчим)
• Сонголт/зөвшөөрөл (үндсэн зарчим)
• Нэвтрэлт/оролцоо
• Аюулгүй байдал
• Албадлага
Өгөгдлийг хамгаалах талаарх Европын удирдамж
Мэдэгдсэн мэдэгдэл:
• Хувийн нууц мэдээллийн хэрэглээ нь өгөгдлийн гарчгийг мэдэгдсэн мэдэгдэл, өгөгдөл цуглуулагчийг шийдвэр гаргалтанд хэрэгтэй бүхий л баримт мэдээллээр хэрэглэгчийг хангасан байхыг шаарддаг
Аюулгүй зогсоол:
Õóâèéí ººðèéí-çîõèöóóëàëò õèéõ áîäëîãî áà õ¿÷ëýõ ìåõàíèçì íü òºðèéí ç¿ãýýñ çºâøººðºãääºã ÷ òºðèéí çîõèöóóëàëòàä õàìààðäàãã¿é. Æèøýýëáýë: Åâðîïä áèçíåñýý ÿâóóëæ áàéãàà Àìåðèêèéí êîðïîðàöèóä íü Åâðîïûí õóâèéí ºì÷èéí ä¿ðýì ¿éë÷èëäýã “àþóëã¿é çîãñîîë”-ä ººðñäèéí ºãºãäë¿¿äèéã áîëîâñðóóëàõ ¸ñòîé áàéäàã.
“Àþóëã¿é çîãñîîë” ãýñýí òºëºâ íü èòãýìæëýãäñýí ãóðàâäàã÷ ýòãýýä áóþó óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí àëü íýã íèéòýä òàíèãäñàí ôèðìèéí ñåðòèôèêàò àâñíû äàðàà Åâðîïûí õîëáîîãîîð áàòàëãààæñàí áàéäàã
Хувийн нууцын талаарх Интернэтийн шаардлага
Cookies:
Хатуу диск дотор хадгалагдсан жижиг хэмжээний файлууд
Вэбээр зорчигчдыг тогтоох, вэбд ороод ямар ямар үйлдэл хийсэнийг тогтоохын тулд хэрэглэдэг
Хувийн нууц мэдээллийг цуглуулахад хэрэглэгдэж ч болно хэрэглэгдэхгүй байж ч болно
Зарим тохиолдолд орж ирсэн хэрэглэгчийн хувийн мэдээлэл биш зөвхөн тоог нь авдаг. Бусад тохиолдолд хувийн мэдээллийг цуглуулж болно.

Хувийн нууцын талаарх Интернэтийн шаардлага
Вэб öîõ õîðõîé:
Маш жижиг хэмжээтэй грàфик файлууд имэйл зурвас болон вэб хуудсанд суулгагдсан байдаг. Хэрэв хэрэглэгч имэйлээ эсвэл вэб хуудсаа нээхэд зурвас захиа серверлүү эсвэл гуравдагч талын сервер рүү тухайн хэрэглэгчид мэдэгдэлгүйгээр илгээгддэг.
Интернэтэд онлайн байгаа хэрэглэгчдийн үйлдлийг хянахын тулд зохиогдсон. Имэйлын хувьд хаяг нь серверт мэдэгддэг.
Spyware:
Хэрэглэгчиä мэдэлгүйгээр компьютерт нь татагдаж суудаг програм хангамж бөгөөд Вэб ажиллах горимыг мөрдөж гуравдагч талын серверт тэрхүү горимыг илгээж тайлагнадаг
Spyware нь мөн гуравдагч талын серверээс сурталчилгаа явуулахад ашигладаг ба эсвэл хэрэглэгчийг нэг вэбийн хуудаснаас зайлуулж өөрийн оруулахыг хүссэн вэб хуудасруу оруулахад хэрэглэдэг. Жишээ: www.LLBean.com гэж ороход spyware програм таныг www.eddiebauer.com хаягруу оруулж Eddie Bauer-ы хөнгөлөлттэй тасалбарыг авахыг харуулна.
LL Bean шүүхэд нэхэмжлэл гаргаñàí. Ó÷èð íü Adware-ã үйлдвэрлэгч Gator.com програм хангамжаа өөрчлөөд маркетингийн үйл ажиллагаагаа зогсоосон байна. Тэд хэрэг хүлээгүй болно.
Файл хуваан ашигладаг (file-sharing) Kazaa гэх мэт програмуудыг ашиглан суулгагддаг бөгөөд ийм програм нь том хэмжээний ахуйн бараа, жижиглэн худалдааны компаниудад зар сурталчилгаагаа борлуулж ашиг олдог.
Вэб нууц байдлыг хангах хоёр загвар
Америкийн Opt-out загвар:
Мэдэгдсэн зөвшөөрөл гэдэг нь хэрэглэгч гарч ирсэн цонхноос тодорхой сонголт хийгээгүй ÷ çºâøººðºãäñºí сайтуудад хóвийн мэдээллийг цуглуулахыг зөвшөөрºõèéã õýëíý.
Европын Opt-in загвар:
Мэдэгдсэн зөвшөөрөл гэдэг нь хэрэглэгч сонголт хийх цонхыг дарж зөвшөөрлèéг өөрөө ë өгөөгүй бол тухайн байгууллагààñ хувийн мэдээллийг цуглуулахыг хориглохыг хэлнэ.
Аль нь хувийн нууц мэдээллийг хамгаалахад хамгийн сайн ажилладаг гэж бодож байна вэ?
Техникийн шийдэл
P3P
• Platform for Privacy Preferences Project
• Хэрэглэгчдэд хувийн мэдээлэлдээ хяналт тавих бололцоог олгохын тулд гарсан үйлдвэрлэлийн стандарт

Этикийн асуудлууд
Ямар нөхцөл байдлыг бусдын нууц байдалд халдсан гэж үзэх вэ?
Ямар хуулийн этгээд сул хяналт ашиглан бусдын амьдралд халдаж байна вэ?
Бид хүмүүст тэднийг нууцаар чагнаж байгаа гэдгийг мэдэгдэх хэрэгтэй юу?
Бид ажилтаныг шалгах зорилгоор зээлийн мэдээллийг нь хэрэглэж байгаа гэдгийг мэдэгдэх хэрэгтэй юу?
Өмчийн эрх: Оюуны өмчийн эрх
Оюуны өмч: Хувь хүн эсвэл компаний бий болгосон ямар ч төрлийн үл хөдлөх хөрөнгө
Оюуны өмчийг хамгаалах гурван үндсэн арга:
1. Худалдааны нууц: Олон нийтэд биш бизнест харьяалагдаж байгаа оюуны ажил эсвэл бүтээгдэхүүн
2. Зохиогчийн эрх: Зохиогчийн амьдралын жил дээр далан жил нэмсэнтэй тэнцэх хугацаанд оюуны өмчийг хуулбарлахаас хамгаалсан хууль ёсны баталгаа
3. Патент: Нээлтийг нээснээс хойших 20 жилийн доторх хугацаанд монополь эрхийг нээлтийг нээсэн хүнд өгч байгаа баталгаа
Оюуны өмчийн эрхэд тавигдах шаардлага
Цахим хуулбар бараг ямар ч үнэ хүрдэггүй.
Цахим агуулгыг интернэтэд хувааæ дундаа эзэмших нь бараг ямар ч үнэд хүрдэггүй.
Хамгаалагдсан ажлын жинхэнэ юм шиг хуулбарыг хийдэг технологийн худалдаанд шүүх саад хийж чаддагүй . Яагаад гэвэл үйлдвэрлэгчид нь тэдний бүтээгдэхүүнийг ямар зорилгоор ашиглаж байгааг хянаж чаддаггүй.
Жишээ: Хэрэглэгчид ном сонинг хуулбарлаж байгаа гээд хэвлэн нийтлэгчид Xerox корпорацийг шүүхэд өгч байсан. Нийтлэгчид нэхэмжлэлээ алдсан.
Жишээ:Сони-гийн VCR-н хэрэглэгчид Холливудын кинонуудын хууль бус хуулбарыг хийгээд байсан учир Кино үйлдвэрлэлийн холбоо Сони-г шүүхэд өгсөн. КҮХ алдсан.
Асуулт: Энэ хоёрдмол байдалä этикийн ямар шийдэл байна вэ?



МТ: Үүрэг, хариуцлага, хяналт
МТ нь хүмүүст хохирол учруулж байгаа системийн хариуцлагыг хэн үүрэхийг тогтоох бидний чадварыг уриалдаг.
МТ нь хохирол амссан хүмүүсийн хохиролыг барагдуулж, хариуцлагыг тогтооход хүндрэл учруулж болдог.
МТ нь иргэдэд хохирол учруулж болзошгүй мэдээллийн системийг хэн хянах ёстой болох асуудлуудыг ихэсгэж байдаг.
Жишээ: ChoicePoint.com нь бизнесийнхэн болон төрийн агентлагуудад шийдвэр гаргалтанд нь туслах мэдээллийг нийлүүлдэг тэргүүлэгч компани. Ãýòýë ýнэ байгууллага íü Калифорнийн оршин суугчдын 130000 бичлэгийг 2005 оны 2 сард гэмт хэргийн бизнесийнхэнд алдсан áàéíà.Энэ алдагдал нь зээлийн картаа алдсан, байрнаасаа хөөгдсөн, ажлаа алдсан, хувийн мэдээллээ алдсан олон хохирогчдыг бий болгоход хүргэж болзошгүй.
Энэ тохиолдолд үүрэг, хариуцлага, хяналтын асуудал нь юу вэ?
Этик ба Системийн чанар: Өгөгдлийн чанар
ба Системийн алдаанууд
Ямар ч програм хангамжид алдаанууд гарч байдаг ба тэр бүү хэл алдаа гарах магадлал бага байсан ч төгс систем гэж байддаггүй. Windows үйлдлийн системийн алдаанууд засаршãүй нэртэй байсан. Ямар тохиолдолд програм хангамж тээвэрлэгдэх ёстой вэ? Ямар төрлийн үгүйсгэлийн мэдэгдэл тохиромжтой вэ?
Ямар ч өгөгдлийн сан алдаагүй байдаггүй. Үнэндээ ихэнх хэрэглэгчид болон төрийн албан хаагчдийн хувийн хэргийн мэдээллийн системийн алдааны хувь 10-20% байдаг ба өгөгдөл нэг бол алдаатай, дутуу, тодорхойгүй байдаг. Шийдвэр гаргагчид энэ төрлийн мэдээллийг шударга байлгахын тулд юу хийх хэрэгтэй вэ?
МТ ба амьдралаас гарах чанар: Шударга байдал, нэвтрэх эрх, ба хүрээ хязгаар
Хүчийг тэнцвэржүүлэх нь: Төвийн эсрэг гадарга: Мэдээллийн Технологи нь шийдвэр гаргах хүчийг цөөн хүний гарт төвлөрүүлж байна уу, эсвэл олон хүнийг тэдний амьдралд нөлөөлөх шийдвэрт оролцох боломжийг олгож байна уу?
Өөрчлөлтийн хурд: Өрсөлдөөнд хариу өгөх бага хугацаа: Таны ажиллаж байгаа бизнес хурдтай өөрчлөгдөж байгаа МТ ашиглаж байгаа зах зээлд хариу үйлдэл хийж чадахгүй байж магадгүй. Эндээс л таны offshore ажил эхэлж байна!
Хил хязгаараа авч үлдэх: Гэр бүл, ажил ба чөлөөт цаг: “Хаана ч юуг ч хийх” орчин нь ажил, амралт, гэр бүлийн цагийн хил хязгаарыг арилгаж байна
Хамааралтай байдал ба хамгаалалтын түвшин: Ашиглахад түвэгтэй цахилгаан хэрэгсэл, холбооны төхөөрөмж, компьютер сүлжээнээс биднийг хамгаалах цөөн хэдэн зохицуулалтын стандартууд байдаг
Компьютерийí гэмт хэрэг: Компьютерийг компьютерийн системийн эсрэг ашиглах хууль бус үйлдэл ихэссээр байна. Спам нь хууль бус бөгөөд бусдын мэдээллийг замаас нь авах нь мөн эрүүгийн гэмт хэрэгт тооцогддог. Гэхдээ имэйлын 70% нь спам байгаа бөгөөд мэдээллийг замаас нь хулгайлах явдал нь Интернэт гэмт хэргүүдийн хамгийн хурдан өсөж байгаа нь болоод байна.
Компьютер abuse: Этикийн õóâüä áóðóó ¿éëäýë боловч гарцаагүй хууль бус үйлдэл биш. Æèøýýëáýë, Хүний браузерыг хувиргадаг Adware програмууд нь хууль бус áèø боловч бидний ихэнх нь ийм зүйл тохиолдохыг хүсэхгүй (бидэнд мэдэгдэлгүйгээр)
Ажил эрхлэлт: Trickle-down технологи ба дахин инженерчлэлийн ажлын бууралт: Интернэтийн хэрэглээний хурдтай өсөлт нь өндөр цалинтай газраас авàхуулаад бага хөлстэй улсуудàä сая сая ажлын байрыг äàëàéí ÷àíàäàä áèé áîëãîõ боломжийг олгож байна. Ò¿¿í÷ëýí МТ ашиглан одоо байгаа ажлын байрыг дахин инженерчлэх нь ерөнхий人 ажлын цөөн байр үүсгэхэд нөлөөлдөг. Энэ ашиг тус нь бага цалинтай орнуудад асар их. Яагаад гэвэл зардлыг нь өндөр өртөгтэй орны ажилчид төлдөг áàéíà.
Шударга байдал ба нэвтрэх эрх: Дэлхий даяар 500 сая хүн Интернэтэд байхад бусад трилëион нь чадахгүй байна. Америкт цахим хуваагдал (digital divide) угсаатнуудын дунд буурч байгаа ч бүрэн арилаагүй хэвээрээ л байгаа. Эрэгтэй эмэгтэй хүний дундах хуваагдалын ялгаа ихээр арилсан.
Эрүүл мэндийн риск: RSI, CVS ба Technostress
МТ нь хэд хэдэн өвчний эх үүсвэр болдог
Давталтат стресс (RSI):
• Мэргэжлийн өвчин
• Èõ áîëîí áàãà íºëººëºëòýé ¿éëäë¿¿äèéã îëîí äàõèí äàâòàí ¿éëäñýíýýñ õ¿íèé ýä ýðõòýí, ÿëàíãóÿà áóë÷èí øºðìºñ ºâ÷èëæ áîëäîã
Carpal гуурсан синдром (CTS):
• RSI – н нэг төрөл
• Бугуйн ясны карпал гуурсан хоолойн бүтцээр дамжин гол мэдрэлд даралт үзүүлж өвчнийг үүсгэдэг.
Компьютер харааны синдром (CVS):
• Нүдэнд гажилт байдал үүснэ
• Компьютерийн дэлгэцний хэрэглээтэй холбоотой
• Толгой өвдөх, нүд бүрэлзэх, хуурайших, загнах шинж тэмдэг илрэнэ
Техностресс:
• Компьютер хэрэглээнээс үүссэн стресс
• Уурлах, хүмүүстэй дайсагнах, тэвчээргүй болох, бие сульдах шинж тэмдэг илрэнэ

Менежментийн боломж:
Менежерүүд мэдээллийн технологийг этик бүхий бизнес болон нийгмийн орчинг бүрдүүлэхэд ашиглах боломж бүрдсэн. Энэ нь удирдлагын ажиллагаа нь үргэлж хувь нийлүүлэгчдийн хэлснээр байна гэсэн үг биш бөгөөд ядаж удирдлагын ажиллагаа нь МТ-тэй холбоотой шийдвэрүүдыг этикийн хэм хэмжээны хүрээнд байхаар тусгасан байх хэрэгтэй.
Менежментийн шаардлага:
Шинэ технологийн ёс суртахууны рискуудыг ойлгосон байх
Байгууллагадаа мэдээллийн системийн асуудлуудыг багтаасан этикийн бодлого үүсгэх
Шийдэл:
Менежмент нь бодлого болон этикийн стандартуудаас гарсан байх хэрэгтэй. Ялангуяа МТ-тэй холбоотой газрууд дараахыг тусгах хэрэгтэй:
• Мэдээллийн эрх ба үүрэг хариуцлага
• Хувийн өмчийн эрх ба хариуцлага
• Системийн чанар
• Амьдрах баталгаа
• Хариуцлага ба хяналт